Smart en psychologie

Smart technology in traveller’s future: van dictatoriaal wensdenken naar dienend design

De techniek moet niet slim zijn maar ontwerpers moeten denkvriendelijk ontwerpen: aanpassing aan de werking van de hersenen en psychologische list, bedrog en intimidatie. Denkvriendelijk dienend design doet mensen tot 20 maal beter presteren.

Bijdrage aan het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 24 en 25 november 2016, Zwolle

Leonard Verhoef, denkpsycholoog voor mensgericht ontwerp van ingewikkelde dingen, geen designer.

Contact

Demo cognitief psychologisch verantwoorde ’kilometerteller’, vooral voor de bestuurder van een zelfrijdende auto.

Human Efficiency voor ontwerp met toegepaste cognitieve psychologie en denkpsychologie van
gebruiksvriendelijkheid interface design mmi usability, web page.

1. Wat is smart

Smart is goed dat willen we allemaal en dat zijn we ook allemaal. Stupid is slecht. Bij het woord kop-vodden-taks zegt ons limbisch systeem driemaal NEE.

Bij smart technology zegt het limbisch systeem JA tegen smart en, en passant, ook tegen technology. Framing heet dat en politici doen dat.

Het miljoenen jaren oude limbisch systeem weet niet wat smart technology betekent, daarvoor moet je in de neo-cortex zijn.

Die is pas zo’n 100 000 jaar oud en heeft niets te vertellen als het gaat over wat mensen voelen, denken en vooral om wat zij doen.

In de middeleeuwen was antropomorf denken populair

(Vroon en Draaisma, 1985).

Zelfs wetenschappers hanteerden toen deze methoden. Zij meenden in hun microscopen te zien dat in de zaakcel gewoon een klein mensje zat dat in de baarmoeder verder zou uitgroeien tot een baby. De huidige genetica weet wel beter.

Een Homunculis De zaadcel begrepen wetenschappers aanvankelijk doordat zij ’zagen’ dat het gewoon een klein mensje was. De mens begrijpen door te zeggen dat het een mens is, een denkfout. Uitleg geven omdat je de gebruiker niet begrepen hebt door een mens te maken. Ook een denkfout?

Vijfjarigen begrijpen de wereld door deze te vermenselijken schreef

Piaget in 1929 in The Child's Conception of the World.

Volwassenen weten wel beter, beesten kunnen niet praten.

Psychologen gebruiken verschillende woorden voor denken/intelligentie: cognitie, information processing, mentaal handelen, probleemoplossen en (kunstmatige) intelligentie. Deze diversiteit geeft aan dat het een lastig begrip is. Het overzichtswerk van

Vroon (1980) Intelligentie

spreekt in de ondertitel over: het meten van een mythe. Hoe meer de psycholoog van intelligentie afweet hoe terughoudender hij is.

Het slechte nieuws voor amateur intelligentie psychologen houdt niet op nu ook biologen zich roeren. onder de veelzeggende titel Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?

De Nederlandse primatioloog De Waal (2016.)

overtuigend aan dat vrijwel al het intelligentieonderzoek bij dieren de afgelopen decennia de verkeerde conclusie trok omdat de onderzoekers antropocentrisch bevooroordeeld zijn. Dierintelligentie werd onderzocht in een menselijke context. Vooral Amerikaanse psychologen probeerden apen mensentaal te leren terwijl met name Nederlandse dierpsychologen het gekrijs van apen leerden begrijpen.

De volgende analyses van woordmetaforen laat zien dat de mens als metafoor niet leidt tot duidelijkheid.

Framing, het denken van middeleeuwse wetenschappers, het denken van vijfjarigen en de methode van Amerikaanse dierpsychologen, zetten vraagtekens bij het gebruik van de mens als metafoor voor een techniek. Geen mythe maar realiteit zijn de slimme OV-chipkaart, autonavigatie en de zelfrijdende auto. Wat voor beleving gaan die ons geven?

Naar top.

Waarmee denken mensen

De toekomst

Natuurlijk moet de OV-chipkaart gebruikt worden voor het afstemmen van vraag en aanbod (

CVS, 2016

). Rechts een voorbeeld hoe een check-in paal dat zou kunnen doen.

Volgende keer later vertrekken betekent: goedkoper reizen en minder vertraging.

Maar de hersenen van reizigers en verkeersleiders hebben behoefte aan meer dan alleen weten hoe druk het is. Met papier-techniek is alleen een papier-jaar-denkmodel mogelijk voor tarieven en dienstregeling. Het denkmodel van de OV-chipkaart is nog steeds een

papier-jaar-denkmodel.

De reiziger moet een jaar vooruit bepalen welk abonnement hij neemt.

Smart/e- systemen maken een nu-denkmodel mogelijk. Bij het uitchecken zegt de paal: Als ik je binnen een week weer zie krijg je 10% korting. Ook dynamische vertrekpanelen tonen reisinformatie nog zoals dat

gebruikelijk is in een papier-jaar-denkmodel.

Het denkmodel van het OV gaat verder uit van éénrichtingsverkeer. De OV-chippaal is er alleen omdat de techniek moet weten of de reiziger in het systeem is. Weet hij dat dan zegt hij Goede reis en laat hij in het midden of de reiziger in het OV systeem is, daar buiten is en bij welke vervoerder hij is.

Reizen moet een denkspel zijn tussen reiziger en systeem waarbij ook de reiziger beurten krijgt. Hiernaast enkele eenvoudige voorbeelden met

multi-clicks

bij de check-in-paal. Deze kunnen geïmplementeerd worden zonder de hardware te veranderen.

Multi-check:
1x check = check in/out
2x check = hoeveel korting nu?
3x check = ben ik in/out, bij wie?
4x check = gemaakte trips

Marketing kan met dit spel meer reizigers in de trein proberen te krijgen, desnoods met list en bedrog. De verkeersleiding kan dit spel spelen om het proces beter en veiliger te laten verlopen, eventueel eveneens

met list, bedrog en intimidatie.

Of de OV-chipkaart nog een tool kan worden voor een slim spel van reizigers en vervoersleiding is de vraag. Er is na meer dan 10 jaar nog geen aanpassing aan de hersenen en er zijn steeds meer (mobiele) alternatieve technieken.

Volgens sommigen heeft het OV zijn langste tijd gehad. De zelfrijdende auto gaat het overnemen. Kijk maar naar de vele innovaties in het wegverkeer

waarschuwt bijvoorbeeld Van de Weijer, (2016).

3. De menselijke hersenen en de smart navigatie

De verwachting

Een van de verwachtingen is dat de automobilist met één druk op de knop de snelste route krijgt waarbij rekening gehouden is met verkeerssituaties (

CVS, 2016<

De psychologische werkelijkheid

Plannen is op basis van criteria kiezen uit een van de mogelijkheden. Denkpsychologisch gezien is dat een heuristische activiteit (

Landa, 1974

). Routeplanners tonen geen mogelijkheden of tonen deze niet zo dat de reiziger kan kiezen. Psychologisch gezien zijn het dus geen planners. Psychologisch gezien is een routeplanner een soort binnenboordwegwijzer. Denkpsychologisch gezien is het een algoritmisch middel: Niet nadenken, precies doen wat er gezegd wordt en dan komt alles goed.

Dit is overigens niet de enige kanttekening van de psychologie bij de huidige routeplanners.

De toekomst

In de toekomst ondersteunt de routeplanner de reiziger. Voor vertrek dus heuristisch op basis van criteria een route kiezen uit de mogelijkheden.

Na het kiezen van een van de mogelijkheden vertrekken en gehoorzaam: links, rechts, rechtdoor etc. Onderweg, nu en in de toekomst, heeft de automobilist niet nodig: realistische informatie die hij beter uit het raam kan zien (een horizon, wolken, bomen en lantaarnpalen.

Met dit scherm is het antwoord op de vraag: Hoe vaak kun je tanken de komende 50 km? bij 14% van de lezers: Ja je kunt te komende 50km tanken. (n= 22). De meesten geven het juiste antwoord: Die informatie geeft dit scherm niet.

Tijdens de rit gaat het om vooruit kijken, liefst ook wat de automobilist niet kan zien en wat achter de horizon is, bijvoorbeeld tankstations/ WC’s/ kinderspeelplekken/vertragingen het komend half uur. Met het experimentele scherm rechts kan de automobilist plannen waar te stoppen.

Bij dit scherm is het antwoord op de vraag: Hoe vaak kun je tanken de komende 50 km? Bij 63% van de lezers correct (n= 19).

Het denkmodel van de car navigation is net als in het OV nog een sequentieel denk-model: eerst thuis plannen en dan in de auto uitvoeren. Het is slim om een plan voortdurend aan te passen. Voor een goede planning moet je niet weten hoe het nu is maar hoe het zal zijn wanneer jij daar bent. Dus niet: Waar jij over een uur bent staat nu een file. Maar: Waar jij over een uur bent staat met 95% zekerheid een toenemende vertraging van 30 minuten. Dit is wat Smoover doet

optietekst

In het wegverkeer is eveneens weinig interactie. Ook hier moet de interactie toe naar een denkspel met desnoods list, bedrog en intimidatie. Ziet een wegverkeersleider dat er mogelijk een calamiteit is in een tunnel dan meldt hij op dynamische panelen vlak voor een splitsing naar een alternatieve route: Jammer, file in de tunnel. Blijkt er niets aan de hand te zijn dan bericht hij: Geen file meer. Is er wel een calamiteit dan is het verkeer in ieder geval al afgenomen. Laat hij de automobilisten die stil staan in de tunnel weten dat ze moeten vluchten dan zal het vijf minuten duren voor ze dat doen, zo blijkt uit onderzoeken. Rechts is te zien hoe een vlucht-tunnel-verkeersleider deze tijd met intimidatie kan verkorten. Kortere vluchttijd betekent goedkopere vluchtdeuren, goedkopere vluchttunnels en minder doden

(Verhoef, 2012).

Nu roept de tunnelverkeersleider om dat de automobilisten de tunnel te voet moeten verlaten, bijvoorbeeld omdat er brand is. De automobilisten horen dat niet omdat ze in de auto zitten en de ventilatoren op stormkracht de rook afzuigen. Horen ze de opdracht wel dan duurt het nog vijf minuten voor ze hun auto verlaten. Dat blijkt uit onderzoek. Een scherm, gepositioneerd vlak bij een automobilist, met een geüniformeerde official die de automobilist persoonlijk aanspreekt en desnoods bedreigt, doet automobilisten eerder uitstappen, zo blijkt uit onderzoek.

List bedrog en intimidatie en design

x

			Why car park signs should lie Technology-driven sign design can increase costs and decrease human efficiency. Article. Klik voor meer.
			Minder doden in tunnels met spookfiles De techniek moet niet slim zijn maar ontwerpers moeten denkvriendelijk ontwerpen: aanpassing aan de werking van de hersenen en psychologische list, bedrog en intimidatie. Denkvriendelijk dienend design doet mensen tot 20 maal beter presteren. Klik voor meer.
			Minder doden in ambulances door listige wegverkeersleiders Teken je de zichtbare werkelijkheid of de onzichtbare essentie? Klik voor meer.
			De evolutie verhindert goed gebruik van de huidige verkeersborden en maakt verkeersbordenrijexamen zinloos. Van veiligheid met regels naar veiligheid met ontwerppsychologie. Veiliger (verkeer) met minder borden, regels, examens en slachtoffers. Voor ontwerpers meer cognitieve psychologie, list, bedrog en intimidatie. Don Quichot of een onontkoombare visie? Klik voor meer.
			Minder spookrijden met meer intimiderende spookrijdborden Sophisticated electronic signs increase wrong way driving, simple not-electronic signs decrease wrong way driving. Klik voor meer.
			Argeloze wanbetalers vangen Meer nieuwe betaaltechnieken maken betalen voor parkeren steeds ingewikkelder. Een zefbetalende auto lost waarschijnlijk meer problemen op dan een zelfrijdende auto schept. Klik voor meer.
Psychologie emotie			Psychologie van list, bedrog en intimidatie Een rationele, psychologisch verantwoorde aanpak met goed leesbare woorden, met duidelijke woorden en met een begrijpelijk concept kan toch niet tot het gewenste gedrag leiden. Dan kan de ontwerper overgaan op een emotie-gerichte aanpak via list, bedrog en intimidatie, bijvoorbeeld ... Klik voor meer.
Public info public transport			Vertrektijd is passé, leve de afteltijd Bussen- en treinenborden tonen in welke eeuw de vervoerder leeft: in de vorige papieren-eeuw waarin hij in jaren moest denken of in de huidige eeuw waarin hij dynamisch kan denken. Klik voor meer.

e route naar de hersenen van automobilisten is nog niet gevonden. Hoeft ook niet zeggen sommigen, zelfrijdendeauto’s zullen routeplanners overbodig maken.

4. De menselijke hersenen en de smart zelfsturende auto

De verwachting

De ANWB concludeerde in 2015

"> dat 78% van de bevoegde automobilisten zou zakken voor het rijbewijs. Ook het bordenkennis-probleem is met de zelfrijdende auto opgelost, is een verwachting. Er zijn zelfs minder ongevallen (

CVS, 2016

De psychologische werkelijkheid
De term zelfrijdende auto betekent dat het gaat om een apparaat dat zelf rijdt en zelf voortbeweegt. Een apparaat dat twee keer beweegt dus. Bedoeld wordt een apparaat dat zelf beweegt en zich zelf bestuurt. Automatisch heette dat in de jaren tachtig. Mensen maken fouten dus kerncentrales moeten automatisch/zelfsturend zijn was toen het idee. Tot er een in Three Miles Island ontplofte en daarna een in Tsjernobyl. Psychologen vatten het probleem samen als: The irony of automation

(Reason, 2009)

. Juist wanneer een situatie te ingewikkeld wordt voor de computer moet de baas wél alles snappen en weten wat te doen. Onhandig is wel dat hij dan inmiddels zijn routine verloren heeft.

De automobilist moet dus tóch borden leren. Er is meer.

De automobilist moet méér leren, namelijk ook de iconen van het zelfrijdende systeem.
Bovendien moet hij meer naar binnen kijken om die iconen te lezen.
We zullen nog zien dat het niet lukt om begrijpelijke borden te maken voor maximale hoogte en spookrijden. Lukt het dan wel iconen te maken voor het complexe zelfrijdende systeem?
De iconen en het zelfrijdende systeem moeten wel begrepen worden door niet-professionele, niet meer geroutineerde, gewone burgers die een
supervisory control

Supervisory contol is:

Toezicht houden over. ’Doet de computer of doen de computers het goed?’ De volgende stap is extra supervisory control. ’Doen de computers die andere computers superviseren het goed?’

Geen link.

taak uitvoeren over gecompliceerde geïntegreerde technische computersystemen. De situaties waarin ze dat moeten doen zijn gevaarlijk en vragen reactietijden en aandacht waar die burger niet op ontworpen is.

De toekomst

De oorzaak van het leerprobleem is de oplossing: borden zo maken dat de hersenen de borden niet moeten leren maar de bedoelde betekenis kunnen bedenken. Kan dat?

De taalhersenen werken volgens regels zoals die in de woordgrammatica geformuleerd zijn. Zo zijn er regels voor meervoudsvorming, allerlei bepalingen en zinnen. Als vierjarige kleuters leerden automobilisten geheel op eigen kracht de complexe grammatica van de moedertaal. Waarom zouden die automobilisten dan als ze volwassen zijn cursussen nodig hebben voor een simpele grafische mag niet/mag wel grammatica?

Een twee-woordzin bestaat uit een bijvoeglijk naamwoord en een zelfstandig naamwoord. Kinderen van 18 maanden communiceren al zo. De Nederlandse verkeersborden voor afmeting bestaan uit één woord: de afmeting. Een-woordzinnen zijn op zich riskant. Misverstanden nemen toe wanneer op het tweedimensionale bord afmetingen uit een driedimensionale wereld staan.

Zijn grammaticaal correcte borden beter? De empirische vergelijking rechts toont dat 41% weet wat de gebruikelijke afmetingsborden betekenen. Een bord met een twee-woordzin begrijpt de lezer 79% beter.

Conven- tional signs	% correct	% correct	Experi- mental signs
	74% n:38	77% n:48
	28% n:54	68% n:28
	22% n:67	78% n:49
	41% n: 159	74% n: 125

Opmerkelijk daarbij is dat lezers met en zonder rijbewijs de grammaticaal correcte borden zonder uitleg en bij de eerste aanbieding 59% beter begrijpen dan automobilisten de bekende, geleerde, geëxamineerde en jarenlang gebruikte borden.

Psychologisch gezien is dat overigens niet opmerkelijk want lezers herinneren de betekenis van borden niet, maar construeren die. Dat verklaart ook waarom de bordenkennis van automobilisten afneemt tot 44% (n observations= 158). De geleerde betekenis wordt vervangen door een bedachte betekenis.

Als we verder onderzoeken en de auto door een boot vervangen dan blijken automobilisten zonder vaarervaring 79% hoger te scoren dan automobilisten met de gebruikelijke verkeersborden.

Bord-examens voor rij- en vaarbewijzen kunnen dus afgeschaft worden als de experimentele borden ingevoerd worden.

Euro signs (Cevni)	% correct	% correct	Experi- mental signs
	35% n:46	70% n:44
does not exist		73% n:33
	76% n:46	77% n:31
	21% n:53	76% n:29
	44% n: 145	74% n: 137

Met nóg een stapje verder komen we bij complexe en kritische boodschappen. Dan is de bordenkennis bij grammaticaal goed 74 maal hoger dan dat bij de gebruikelijke borden. Dit is rechts te zien.

Conven -tional signs	% correct	% correct	Experi- mental signs
	0% n:69	44% n:27
	0% n:10	61% n:9
	2% n:46	43% n:
	0% n: 125	49% n: 36

Begrijpelijke bordjes voor concrete zaken als hoogte en niet spookrijden is nog maar het begin van de aanpassing van het autorijden aan de menselijke hersenen. Een volgende stap zou kunnen zijn

Demo cognitief psychologisch verantwoorde ’kilometerteller’, vooral voor de bestuurder van een zelfrijdende auto.

Misschien moet in de toekomst niet de bordenkennis in de auto maar de werking van de taalhersenen in de techniek.

Naar top.

5. De menselijke hersenen en beleving

De verwachting

Een verwachting is dat nieuwe technieken van invloed zullen zijn op de beleving van bijvoorbeeld het veiligheidsgevoel

(CVS, 2016).

Deze verwachting is wat pretentieus.

De psychologische werkelijkheid

De psychologische werkelijkheid is dat het gedrag, en in vervolg daarop een eventueel het beleven, van mensen vooral bepaald wordt door de biologie en de evolutie.

Natuur en evolutie winnen meestal
x

			De evolutie zou nooit een menu gebruiken om een computer te vertellen wat hij moet doen. Is een menu (hiërarchie) een goed middel voor navigatie? Zijn er andere manieren? Een denkpsychologische analyse. Klik voor meer.
			Smart technology kan de evolutie niet veranderen De techniek moet niet slim zijn maar ontwerpers moeten denkvriendelijk ontwerpen: aanpassing aan de werking van de hersenen en psychologische list, bedrog en intimidatie. Denkvriendelijk dienend design doet mensen tot 20 maal beter presteren. Klik voor meer.
			De mens bepaalt wat hij zegt, de evolutie bepaalt wat de mens denkt. Mensen zeggen niet wat ze denken en denken niet wat ze zeggen. Tevreden reizigers zonder onderzoek. Geeft user experience onderzoek betere user experience? Antwoorden van filosofie, fysiologie, psychologie en marketing. Is er een andere aanpak? Klik voor meer.
			De evolutie verhindert goed gebruik van de huidige verkeersborden en maakt verkeersbordenrijexamen zinloos. Van veiligheid met regels naar veiligheid met ontwerppsychologie. Veiliger (verkeer) met minder borden, regels, examens en slachtoffers. Voor ontwerpers meer cognitieve psychologie, list, bedrog en intimidatie. Don Quichot of een onontkoombare visie? Klik voor meer.
			Het algoritme leren of leren algoritmiseren Instampen van rekensommen houdt geen stand. Met leren rekenen naar nieuwe intelligentie. Klik voor meer.
			Sommigen denken dat de nieuwe techniek de evolutie verslaat en een nieuwe mens creëert. De moderne mens bestaat niet, wel moderne techniek. De mens kan je niet veranderen. Techniek wel. Hoe ziet moderne techniek eruit, als deze de slaaf is? Klik voor meer.

In De druk van de beleving concludeert de filosoof

Visser (1998)

dat beleving volgens de grote Nietzsche is: … het graf van een taal die het leven geen stem geeft. Concreet betekent dit dat vertrektijdinformatie niet zekerheid moet suggereren maar de reiziger over de zekerheid moet informeren.

Toont het OV de zekerheid van een verbinding dan kan de reiziger zelf vooraf beslissen wat hij doet. Ook kan de reiziger dan rationeel kiezen tussen vaak een korte reistijd maar soms niet, of altijd dezelfde lange reistijd. Komt hij door vertraging te laat dan is dat zijn eigen schuld.

toekomst dynamische vertrek panelen openbaar ververoer

In Het lied van de neuronen gaat de fysioloog

Van Riemsdijk (2002)

redenerend op zoek naar de beleving in de hersenen. Na 211 pagina’s heeft hij beleving niet gevonden.

Het standaardwerk De emoties, een overzicht van onderzoek en theorie

(Frijda 1988).

concludeert dat beleving moeilijk te specificeren is, onder andere door causale disattributies. Vraag je de reiziger of de trein schoon is dan zegt hij ja als deze op tijd is en nee als deze te laat is.

Het onderzoek OV-Klantenbarometer is een landelijk onderzoek naar de mening van reizigers over het openbaar (stads- en streek)vervoer. Kort samengevat is de conclusie van een methodologische analyse dat het onderzoeken van reizigers erg lastig blijkt te zijn. Niet zo verwonderlijk, gezien de beschreven definitieproblemen.

Gelukkig is onderzoek niet nodig. De psychologie weet voorlopig nog genoeg om het OV aan te passen aan de hersenen. Gebeurt dat niet, dan stuurt het lymbische systeem de techniek de deur uit, soms via de kortste weg: door het raam.

Belevingsonderzoek geeft geen aanknopingspunten voor een beter ontwerp

(Verhoef 2010)

Het is dus nog maar de vraag of belevingsonderzoek leidt tot beter design. Wij hebben ervaren dat het antwoord op de belevingsvraag bij een goed apparaat is: Man, zeur niet, waar heb je het over, laat me toch rustig werken.

Naar top.

Literatuur

Beek, P. van, Knaap, R. van der en Hendrix, B., (2015). Incar technologie: technisch kan veel, maar volgt de mens? Bijdrage aan het Colloquium Vervoersplanologisch Speurwerk 19 en 20 november 2015, Antwerpen.

CSV, (2016). Hoe slim is 'smart' nou eigenlijk? Call for Papers 2016, www.cvs-congres.nl

Frijda, N.H, (1988). De emoties, Een overzicht van onderzoek en theorie. Amsterdam: Bert Bakker.

Kassenberg, M. & Verhoef, L.W.M. (2011).Reizigersperspectief CICO met de OV-chipkaart in de railketen, in opdracht van de commissie Meijdam. Den Haag: Van Brienen. http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/rapporten/2011/07/26/reizigersperspectief-op-check-in-check-out-met-de-ov-chipkaart-in-de-railketen/reizigersperspectief-cico-in-de-railketen-b.pdf

Landa, L.N. (1976). Instructional regulation and control. Cybernetics, algorithmization and heuristics in education. Englewood Cliffs Educational Technology Publications Inc.

Landa, L.N. (1974). Algorithmization in Learning and Instruction. Englewood Cliffs Educational Technology Publications Inc.

Lauwers, D. Towards a smarter urban mobility– Ghent University, Centre for Mobility and Spatial Planning (AMRP). University of Westminster, Department of Planning and Transport.

Piaget, Jean (1929). The Child’s Conception of the World: A 20th-Century Classic of Child Psychology. New York, NY: Routledge.

Reason, J. (2009). Human error. Cambridge: Cambridge University Press.

(Verhoef 2008)

en dat geldt nog sterker voor beleving

(Verhoef 2010)

Verhoef, L.W.M. (2008). Hoe onderzoek je het denken van reizigers, Verkeerskunde, 1

Verhoef, L.W.M. (2010). Tevreden reizigers zonder onderzoek. Tijdschrift voor Ergonomie, 2010, vol. 35, nr. 5, pag. 5-11.

Verhoef, L.W.M. (2011). De moderne mens: meester of slaaf? De moderne mens bestaat niet, wel moderne techniek. De moderne mens, congres studievereniging der Psychologie Labyrint, Universiteit Leiden, 1 april 2011

Verhoef, L.W.M. (2012). Human Factors en het Bouwplan Landtunnel A4DS, beoordeling Utrecht: Human Efficiency, Voor RWS.

Visser, G, (1998). De druk van de beleving, Filosofie en kunst in een domein van overgang en ondergang. Nijmegen: Sun.

Vroon, P.(1980). Intelligentie. Over het meten van een mythe en de politieke, sociale en onderwijskundige gevolgen. Baarn: Ambo.

Vroon, P. & Draaisma, D. (1985). De mens als metafoor. Over vergelijkingen van mens en machine in filosofie en psychologie. Baarn: Ambo.

Riemsdijk, J. van, (2002). Het lied van de neuronen, naar een biofilosofisch model. Kampen: Klement.

Weijer, C. (2016). Trein heeft geen toekomst. 14 april 2016, OVmagazine. https://www.ovmagazine.nl/?s=carlo+van+de+weijerongenummerd

Meer toepassingen van de psychologie bij GUI en web.

GUI and web			From putting data in statistics to controlling conclusions. Decision making with your eyes only. Past and future of the presentation of quantitative data. Paper based traditional line graphics versus graphs using today's technology to fit human perception, memory and thinking. Klik voor meer.
GUI and web			Presenting numbers to teachers, train drivers and travellers Having so many similarities in human functions and tasks, for teachers, train drivers and travellers, shouldn't the interfaces for these professionals be similar, not only on a lower perceptual level (readability), but on a higer cognitive level too? Klik voor meer.
GUI and web			Improving graphic sign language using a word grammar Application of the grammar for words, improves understanding of signs substantially. Evaluation and redesign of international standard traffic and safety signs. Conclusion: (traffic sign) exams and casualties (safety signs) can be reduced substantially. Klik voor meer.
GUI and web			Desktop, top of flop? De desktop bestaat al jaren. Lijken handen zoveel op hersenen dat met spieren slepen van fysieke objecten op een houten plank hetzelfde is, als hersencellen die goochelen met abstracte objecten? Een psychologische analyse. Klik voor meer.
GUI and web			Handvriendelijkheid van handhelds Handhelds zijn mooi en glad. In de hand houden is wel lastig. Klik voor meer.
GUI and web			GUI en psychologie, welke de beauty, welke de beast? Cognitieve psychologie toetst de GUI: is control over de computer gewoon wat icoontjes aanwijzen? Klik voor meer.
GUI and web			Psycholoog moet technicus detailontwerp dicteren Guidelines, richtlijnen, standaarden, normen en consistentie lossen gebruiksonvriendelijkheid niet op. Klik voor meer.
GUI and web			Handelingspsychologie en interface design Handelingspsychologie: achtergrond en toepassing bij gebruiksvriendelijkheid, OV, verkeer, leren rekenen en kijken in de toekomst. Kijken naar wat mensen werkelijk doen in plaats van vragen wat zij zeggen te doen en te beleven. Klik voor meer.
GUI and web			Van piepende meester word je niet wijzer Computer 'hulp' volgens de leerpsychologie is: leerpsychologische hulp voor interface ontwerpers. Klik voor meer.
GUI and web			Huidige interfaces hebben geen toekomst Waarom help en wizards niet kunnen helpen en wat wel helpt. Niet de 'hulp' behoevende gebruiker aanpassen maar de interface aanpassen aan het menselijk geheugen en leren. Klik voor meer.
GUI and web			Met KISS heb je het mis Kiss (Keep It Stupid Simple) is simpel, maar voor wie? Klik voor meer.
GUI and web			Een menu combineert spraak- en taalstoornissen Is een menu (hiërarchie) een goed middel voor navigatie? Zijn er andere manieren? Een denkpsychologische analyse. Klik voor meer.
GUI and web			Personaliseren en aanpassen Wat is personaliseren/aanpassen/customizing? Wat wel/niet personaliseren? Wat heeft persoonlijkheid ermee te maken? De toekomst van personaliseren. Klik voor meer.
GUI and web			Design van beeps, ringtones, trillen en vegen Onverwachte wending voor het ontwerp en gebruik van geluid. Conclusie van een psychologische analyse. Klik voor meer.
GUI and web			Smart technology in traveller’s future: van dictatoriaal wensdenken naar dienend design De techniek moet niet slim zijn maar ontwerpers moeten denkvriendelijk ontwerpen: aanpassing aan de werking van de hersenen en psychologische list, bedrog en intimidatie. Denkvriendelijk dienend design doet mensen tot 20 maal beter presteren. Klik voor meer.
GUI and web			Tag clouds zijn te mistig De mening van vingers, ogen en het denken daarover. Klik voor meer.
GUI and web			Tansformatie ok, voor interface nee Drie voorbeelden van cognitieve psychologie toegepast op interface design. Klik voor meer.
GUI and web			User experience, ervaringen in het openbaar vervoer Tevreden gebruikers zonder onderzoek. Betere user experience met user experience? Antwoorden van filosofie, fysiologie, psychologie en marketing. Zo neen, wat dan wel. Klik voor meer.
GUI and web			Vingervriendelijke toetsen Hoe de langzame vingerspieren met goede toetsen de snelle hersencellen beter kunnen volgen. Vingervriendelijke toetsen Klik voor meer.
GUI and web			Niemand, zelfs de ontwerpers, weten wat het is:een desk-top, e-book, e-reader, gsm, handheld, hands-top, hand-top, iBook, iPad, iPhone, iPod, lap-top, note-book, pda, smart phone, tablet en een ultra-book Met desktop ... ultrabooks kun je alles. Wat is het verschil? Waarom die namen en namen die wel begrijpelijk zijn Klik voor meer.
GUI and web			Gebruik van metaforen is riskant Metaforen zijn riskant. Ze laten iets zien dat bekend en concreet is maar bedoeld wordt iets nieuws dat abstract is. GUI's hebben veel metaforen. Toch zijn er na decennia nog ’computer’analfabeten. Zijn metaforen een poor man’s tool of een wetenschappelijk te onderbouwen denk- en leermiddel? Klik voor meer.
GUI and web			Waarom GUI en web-woorden (on)duidelijk zijn Waarom zijn woorden (on)duidelijk. Analyse van onduidelijke woorden (185) en pictogrammen (32) met alternatieven die wel duidelijk zijn, met denkpsychologische toelichting. Woorden op het gebied van: GUI en web (95), Public transport (31), Road transport (21), Finance (27). Engelse (81), Nederlandse (65) woorden en wat uit en andere europese talen (13). Klik voor meer.
GUI and web			Homepage van morgen. Wat was de beste home page, wat is de beste homepage en weg met de homepage Wat was, is en wordt de beste homepage? Weg met de homepage. Klik voor meer.
GUI and web			Kennistest psychologie voor GUI en web Kennistest cognitieve psychologie voor GUI, user experience, Webdesign, beeldschermen etc. Niet wat gebruikers, wat iedereen, wat ontwerpers, etc. vinden maar harde wetenschappelijke, streng empirisch bewezen kennis. Klik voor meer.

Naar top.

Behalve psychologie voor GUI en web ook psychologie voor:

ects		Snelheidsbeheersingsinformatie (ATB) voor machinisten van hogesnelheidstreinen ETCS-mmi interface, design and psychological background information, from the mmi design team. Klik voor meer.

gui		Verbeteren van GUI, web, usability, gebruiksvriendelijkheid, etc, met psychologie Wat vinden vingers, ogen, geheugen en vooral hersenen van: de desktop, metaforen, help, homepage, menu, Kiss, smart, personaliseren, pieptonen, etc? Hoe zien deze er uit wanneer zij de beste pasvorm hebben voor: ogen, vingers, geheugen en hersenen? Klik voor meer.

icon design		Grammatica voor graphics: Begrijpelijke bordjes op straat, stations, auto-, wandel-, water- en vluchtwegen Voor een beeldtaal gelden dezelfde regels als voor de woordtaal. Grammaticale beeldtaalfouten leiden tot onduidelijkheden, misverstanden, langer leren, langer kijken en gevaarlijke situaties. Klik voor meer.

psychologie		Psychologie voor ontwerp Psychologische en biologische processen die de performance van gebruikers bepalen: generiek waarnemen, sturing van de aandacht, werkgeheugen, verkorten van handelingen, nu-denken, anticiperen en list, bedrog en intimidatie. Hoe daarop in te spelen. Klik voor meer.

public		Ontwerpen van info en apparaten voor reizigers, automobilisten, voetgangers schippers en vluchters Weinig kosten en veel winst bij het informeren van reizigers, automobilisten, schippers, wandelaars en vluchters. Psychologie en autonavigatie, beleving, bewegwijzering, dynamische vertrektijdenborden (nu en morgen), klanttevredenheid, OV-chipkaart, pictogrammen, nieuwe veiligheidsstrategie, reizigersonderzoek, verkeersborden, vertragingsinformatie. Klik voor meer.

toekomst		Ons dagelijks leven in een technische toekomst, maar volgens de psychologie Toekomst: ons dagelijks leven in een technische toekomst, maar volgens de psychologie. Klik voor meer.

book		Why designers can’t understand their users. Developing a systematic approach using cognitive psychology Why are computers difficult to use? It is so easy to design a userfriendly computer. Don't blame technicians, designers and managers. Blame cognitive psychology. The conclusions are based on experiments with train ticket vending machines and trains indicators. A typical European view on the application of cognitive psychology. Klik voor meer.

rekenen		Computers, toekomst, didactiek en leren rekenen op de basisschool Leren optellen en aftrekken tot 100. Voorbeelden van toegepaste cognitieve psychologie: didactiek, diagnostiek, onderzoek en toekomst van het rekenonderwijs. Klik voor meer.