Het werkgeheugen wordt vaak vergeten

Human Efficiency voor ontwerp met toegepaste cognitieve psychologie en denkpsychologie van gebruiksvriendelijkheid interface design mmi usability, web page.

1 Het langetermijngeheugen

In het

langetermijngeheugen (long term memory, ltm)

zit wat de mens geleerd heeft. Het werkgeheugen heeft een bijna onbeperkte capaciteit. De basis is chemisch en daardoor is het LTM stabiel: wat je eenmaal geleerd hebt is in principe altijd aanwezig.

Psychologisch gezien werkt het geheugen niet als een ’ladekast waar men informatie uit kan halen. Het geheugen bestaat uit permanente ingeslepen sporen. Echt ’terugvinden’ is herinneren dus niet. Herinneren is meer ’het reconstrueren van een eerder doorlopen route’.

2 Het kortetermijngeheugen

Het STM bevat informatie van buiten die via de zintuigen binnengekomen is en informatie die uit de hersenen komt. Het zijn min of meer elektronische fysiologische nabeelden van ontvangen informatie.

Het STM werkt met elektrische spanningsverschillen in de hersenen en de informatie is daardoor minder stabiel dan informatie in het LTM.

(Short term memory)

Kortetermijngeheugen
• Elektrische basis
• Instabiel
•

Beperkte capaciteit (7-9 elementen)

Langetermijngeheugen
• Chemische basis
• Stabiel
• Grote capaciteit, vrijwel onbeperkt.

3 Het werkgeheugen

3.1 Hoe werkt het werkgeheugen

Het werkgeheugen is breder, minder fysiologisch en meer psychologisch dan STM. In het werkgeheugen zit ook de informatie die je nodig hebt om een taak uit te voeren

(Baddeley, A., 1987).

De aanwezige kennis, waarnemingen, taken en emoties komen ongesensureerd het werkgeheugen binnen. Bij een computer bepaalt het werkgeheugen (het computerprogramma) welke informatie uit de database opgevraagd wordt. Bij een mens is dat anders. De mens heeft niet zoveel control over de informatie die het werkgeheugen in- en uitgaat. Bij een mens bepaalt de informatie zelf of deze in het werkgeheugen komt.

Daarom vergeten mensen, vergissen zij zich en kunnen zij er soms niet opkomen. Daar hebben computers geen last van. Daarom ook kunnen in het menselijke werkgeheugen onzinnige, nieuwe, grappige of geniale verbanden zichtbaar worden. Ook daar hebben computers geen last van. Lastig is dat de emotie invloed heeft op wat in het werkgeheugen. Onhandig is dat de mens de invloed van emotie niet in de gaten heeft en dat hij denkt logisch te denken. Daardoor krijgen onlogische conclusies en drogredenen een kans.

3.2 Taal kan door werkgeheugen

En dat is nog niet alles. Door het werkgeheugen kunnen meer zaken tegelijk mentaal aanwezig zijn. Dát maakt zinnen en grammatica mogelijk.

Dat verklaart ook waarom dieren geen mensentaal kunnen leren. Chimpansee Nim werd in een wetenschappelijk gezin als kind opgenomen en onderwezen in gebarentaal. Na jaren kende hij honderden woorden en er kwamen zelfs 'zinnen' uit met zes woorden.

Maar bij nadere bestudering bleken die 'zinnen' vooral te bestaan uit herhalingen en na-apingen

(Koenen, 2020).

Voor een zin van zes woorden heb je werkgeheugen nodig. Dat hebben chimpansees nauwelijk. Echt praten met apen wordt dus nooit wat was

de wetenschappelijke conclusie (Terrace et al., 1979).

3.3. Creativiteit en denken kan door het werkgeheugen

Terug naar de mens. Het echte ’denken’ en ’creativiteit’ zou dus wel eens in het werkgeheugen plaats kunnen vinden. Dat ’echte’ denken is meer nieuwe verbanden ontdekken tussen bestaande kennis, waarnemingen en doelen zoals een behoefte of een probleem.

We zeggen ook letterlijk: Ah, nu zie ik het.

Het ’ echte’ denken zou wel eens plaats kunnen hebben in het werkgeheugen.

De bijbel van The evolution of modern thinking

(Coolidge & Wynn, 2018)

gaat niet over denken maar over het werkgeheugen.

Het onbekende werkgeheugen is mogelijk een betere ingang naar het menselijk denken dan het begrip intelligentie.

• Het begrip intelligentie is niet direct ontstaan vanuit de wetenschap maar vanuit de politiek. De Franse regering vroeg Alfred Binet in 1905 een test te maken om zwakke leerlingen te ontdekken. Zijn IQ test was een goed praktisch antwoord op die vraag. Ook nu gebruiken psychologen en pedagogen dat praktische antwoord. Argumenteren en onderzoeken met een getal (IQ) vereenvoudigt hun werk.

• In het voetspoor van psychologen is buiten de psychologie het begrip intelligentie populair bij media (TV spelletjes als De slimste mens), politiek (IQ verschillen tussen bevolkingsgroepen) en commercie (hoogbegaafdheidsindustrie). Dit bevordert de wetenschappelijke ontwikkeling van het begrip intelligentie niet.

•

Maar dat intelligentie een onduidelijk begrip is maakte Vroon (1980) zeventig jaar later duidelijk met een boek dat als onder titel heeft: Over het meten van een mythe en de politieke, sociale en onderwijskundige gevolgen.

Voor het begrip werkgeheugen liggen de kaarten anders.

• Het werkgeheugen heeft een duidelijke relatie met de fysiologie. Bij intelligentie is die relatie moeilijker te leggen.

• In vervolg daarop is het werkgeheugen eenvoudiger te onderzoeken.

• Het begrip werkgeheugen heeft minder last van normatieve invloeden (media, politiek en commercie) en komt uit de wetenschap.

In de praktijk heb je meer aan het begrip werkgeheugen dan het begrip intelligentie.

•

Reason, J. (1990) concludeert dat hulpmiddelen voor professionals die complexe cognitieve taken uitvoeren, meestal geheugensteuntjes zijn.

• Het werkgeheugen voorspelt school- en intellectueel succes beter dan IQ (

Alloway, T. & Alloway, R., 2013.

).

•

Alloway, T. & Alloway, R. (2013)

geven veel onderbouwde argumenten om de focus te verleggen van intelligentie naar het werkgeheugen. Ook rapporteren

Alloway, T. & Alloway, R. (2013)

dramatische verbeteringen van het leren door verbeteren van het werkgeheugen.

• Opmerkelijk is dat in het boek The rise of Homo Sapiens, the evolution of modern thinking

(Coolidge & Wynn, 2018)

de index 24 maal verwijst naar working memory in de tekst en geen enkele maal naar intelligence. Hun conclusie is dat het werkgeheugen de motor is van de ontwikkeling van het hedendaagse denken van de mens. Toen het werkgeheugen van de mens zich uitbreidde zou zo wel eens het vrijheidsgevoel ontstaan kunnen zijn. De mens kon in het werkgeheugen verschillend mogelijkheden 'zien' waar hij uit kon kiezen.

Hoe nu het werkgeheugen en dus het denken verbeteren?

4 Het werkgeheugen in de praktijk

4.1 Niet het werkgeheugen belasten

Bijvoorbeeld
Are you sure?

telefoon draaischijf geheugensteun werkgeheugen

Are you sure? (to perform a dangerous command).
Het werkgeheugen van de gebruiker wordt belast met het lezen van de tekst en het uitvoeren van de ongebruikelijke opdracht (yes intypen, mag het ook in onderkast letters, bij onderkast vergeet niet caps lock uit te zetten). Daardoor kan staat het werkgeheugen niet open voor bijvoorbeeld een command die de gebruiker vergat.

Are you sure? (to perform a dangerous command).
De werkelijke uitvoering van het gevaarlijke command wordt (stiekem) uitgesteld. Na het geven van de opdracht verdwijnt de opdracht uit het werkgeheugen en komt er plaats voor andere informatie, bijvoorbeeld een command die de gebruiker vergat. De gebruiker kan het (nog niet uitgevoerde) gevaarlijke commando ongedaan maken.

4.2 Niet uitleggen tijdens de uitvoering

Uitleggen met woorden is gebruikelijk in onze cultuur en ook heel gemakkelijk. Voor de uitlegger.

• Een woordelijke instructie legt beslag op het werkgeheugen zodat er geen ruimte meer over is voor het uitvoeren van de te leren handelingen. Niets zeggen zou wel eens beter kunnen zijn. Met name bij het leren van motorische vaardigheden. Overigens ook bij het leren van taal misschien. Toen de twaalf jaar opgesloten Genie na haar bevrijding begon te praten lukte het maar niet in hele zinnen te praten. Tot ... iedereen het opgaf haar te verbeteren en te vertellen hoe ze het moest doen

(Koenen, 2020).

• Verder zijn woordelijke beschrijvingen

gemakkelijk onnauwkeurig en gevoelig voor misverstanden.

• Tot slot zijn er kinderen die meer op beelden dan op woorden gericht zijn weer in het nadeel, net als bij het leren lezen (dyslexie).

4.5 Wel het werkgeheugen ontlasten met visuele geheugensteuntjes

Visualisering van de commutatieve wet 3+2=2+3.
Woordhandelingen en de visuele handeling dicht bij elkaar in het oogfixatiegebied.
Alles is tegelijk te zien en het werkgeheugen is niet nodig.
Uitleg in woorden ook niet. Dus ook geen werkgeheugenbelasting door woordelijke uitleg.

Bijvoorbeeld
Desktop

Desktop/ homepage, geen geheugensteuntjes (zichtbaar).

Vergeet niet dat je nog ongelezen mails hebt.

4.5 Wel het werkgeheugen ontlasten door aan te sluiten bij bekende kennis

Bijvoorbeeld
pincodes

Geldautomaat begin deze eeuw.
Geen letters op cijfertoetsen om een woord-pincode mogelijk te maken.

Telefoontoestel midden vorige eeuw.
De cijfers kunnen een woord vormen. Eén (zelfgekozen) woord is eenvoudiger te onthouden dan willekeurige cijfers.

Treinkaartautomaat eind vorige eeuw.
De getallen voor de stationscodes sloten aan bij de toen nog tamelijk bekende postcodes van de stad.

Daardoor verminderde het aantal werkgeheugenfouten met 89%.

4.6 Verbeteren met strategiën

Kampioenen zijn geen (reken)-wonders of -kunstenaars, al dan niet met een knobbel. Zij oefenen veel maar hebben vooral goede strategiën voor het vertonen van hun ’kunstjes’.

Meer werkgeheugenpsychologie in het dagelijks leven:

1 Het lange­termijn­geheugen

2 Het korte­termijn­geheugen