Bewegwijzeraars moeten meer egocentrisch werken

Op deze pagina:

1 Centrale strategie is passé
2 Niet bewegwijzeren voor de technici
3 Coderingen in bewegwijzering
4 Bewegwijzeren voor marketing
5 Infrastructureel bewegwijzeren
6 Egocentrisch denken als oplossing
7 Niet kennis verbergen maar aanbrengen
8 Inhoudelijke bestemmingen
9 Geen bewegwijzering meer
10 Toekomstmuziek

Meer toegepaste denkpsychologie

Verkeer in Beeld, no 5, okt 2010, pag. 34-36
Laatste veranderingen november 2019.

Leonard Verhoef, ontwerpt complexe apparaten en systemen waarmee mensen moeten denken en handelen. Geen designer maar psycholoog.

Contact

Human Efficiency

Niet meer dolen door aansluiten bij hersenen.

Bewegwijzering ontwerpen is: kiezen van het juiste lettertype, de goede kleurstellingen en pictogrammen. Deze combineert de ontwerper tot mooi design. Het accent ligt op wat je ziet. Naast de waarneming bepaalt ook het denken van de reiziger de efficiëntie van bewegwijzering.

Borden lijken er soms te zijn voor de beheerder. Dat is vreemd want die weet over het algemeen wel waar zijn trein of weg naar toe gaat.

treinenaanwijzer, halaanwijzer, amsterdam centraal station

Treinenbord Amsterdam CS.
Alle treinen staan op één bord en dat bord staat op een centrale plaats. Reizigers komen echter van alle kanten en lopen niet alleen langs dit bord.

Bron: Amsterdam CS, omstreeks 1995

1 Centrale strategie is passé

Vroeger kruisten het noord-zuid en het oost-west autoverkeer elkaar op één punt: de (voorheen) rotonde Oudenrijn. Tot omstreeks 1990 kwamen ook alle treinreizigers door één centrale ingang in één centrale hal. De vertrekborden van het oude Schiphol en het oude Amsterdam CS sluiten nog tot rond 2015 aan bij deze oude strategie.

Klassieke stations-(hoofd)ingang (Statuin Union, USA).

Maar stations van trein, metro en vliegtuig waren inmiddels steeds meer verweven in een shopping center. Reizigers komen van meer kanten. Er iz nauwelijk meer spraken van één stationshal en één (hoofd)ingang. Rond 2020 zijn de centrale borden op Amsterdam CS en Schiphol ook verdwenen.

Het gemakkelijkst voor de bewegwijzeraar is uit te gaan van de techniek, de verbinding, coderingen, management structuren en de infrastructuur.

Naar top.

2 Niet technisch bewegwijzeren voor de technici...

In het denken van bewegwijzeraars is de techniek prominent aanwezig. Typische technisch bewegwijzeren is verwijzen naar architectonische kenmerken zoals torens, verdiepingen en de transporttechniek. De vervoerstechniek is duidelijk zichtbaar in de OV-bewegwijzering op dit Amsterdamse bord.

Het doel van een reiziger is niet een toren maar een winkel of kantoor.

Klassieke technische bewegwijzering Amsterdam CS

a) De pictogrammen geven het technische hoe aan: Onder de grond, met of zonder bovenleiding en over het water.

b) Misverstanden door technisch nautisch denken

De ontwerper vermoedt dat de reiziger zijn tekening van een boot niet begrijpt en heeft erbij geschreven dat het een boot is. Zijn vermoeden is juist, maar zijn tekst boot lost het onbegrip niet op. Hij heeft de zijkant van een asymmetrische hoge boot getekend: een zeeboot. Maar het IJ wordt niet overgestoken met een zeeboot maar met een platte boot die in de lengte symmetrisch is: een veerpont. De reizigers voor passagierszeeboten moeten de andere kant op. Bij Amsterdam CS zijn er ook aanlegplaatsen voor party-, rondvaart-, passagierszeil-, passagiersdraagvleugel- en taxiboten. Alleen passagiers voor ponten, draagvleugelboten en binnenvaart cruises moeten het bord zeeboot volgen.

Bron: bewegwijzering Amsterdam Centraal station 2008.

bewegwijzering, pictogrammen, ns, amsterdam centraal

Afbeelding van een typische veer-pont.

Afbeelding voor een zeeboot-veer-pont.

... maar geografisch voor gebruikers

De geografische bestemming van de zeeboot in de bewegwijzering op Amsterdam CS is Amsterdam Noord, de draagvleugelboot gaat naar IJmuiden en voor de watertaxi voldoet de aanduiding Taxi.

Technische vervoersinformatie versus bestemmingsinformatie in woorden en beelden.

Naar top.

3 Coderingen in bewegwijzering

Als er veel keuzen zijn dan is een specificatie nodig, bijvoorbeeld een code voor vlucht-, trein-, terminal- of perronnummer. Codes zijn kort, dat is gemakkelijk voor de bewegwijzeraar. Mensen kunnen codes echter slecht lezen omdat zeer kleine visuele details zeer grote verschillen kunnen betekenen: het verschil tussen lijn 7 en lijn 1 is groot, maar het visuele verschil erg is klein.

Wagenaar en Visser (1979)

vonden dat automobilisten wegnummers zo’n tienmaal slechter kennen dan de belangrijkste plaatsnamen. Op Schiphol hebben de kortparkeergarages geen code maar een typisch Hollandse aanduiding, zoals Tulp of Klomp. Dit is beter dan een inhoudsloze code, maar de gekozen clusterbegrippen (typische Hollandse objecten) kunnen nog steeds leiden tot verwarring. De reiziger onthoudt wel dat zijn auto staat bij iets typisch Hollands, maar weet niet meer of het nu tulpen of klompen zijn.

Naar top.

4 Bewegwijzeren voor marketing

Door privatisering en de behoefte van het management aan een duidelijke company and product identity

(Pine & Gilmore, 1999)

, dient bewegwijzering ook marketing doelen.

Op deze wijze kan de OV-reiziger echter gemakkelijker zien wie hij aansprakelijk moet stellen voor een vertraging, dan waar daadwerkelijk zijn trein staat. Automobilisten hebben geen last van bedrijfsnamen. Rijkswaterstaat toont zichzelf niet prominent in bewegwijzering.

Bewegwijzering voor marketing

Mooie namen en mooie plaatjes voor de bedrijven die internationale treinen rijden: Railteam, Eurostart, Thalys, TGV en ICE. Moet de reiziger voor Amsterdam rechtdoor of naar rechts?

Bron: Brussel zuid, 2010.

Naar top.

5 Infrastructureel bewegwijzeren

Een bewegwijzeraar ontkomt niet aan enige dienstregelingtechnische informatie. Een onderscheid tussen een stoptrein en een overslager (IC, sneltrein/snelbus) is om logistieke redenen onontkoombaar. Met de Stundentakt en een systeem dat slechts bestond uit Intercity's en stoptreinen, belastte de NS-dienstregeling geheugen van reizigers minimaal.

Bewegwijzeraars overschatten de specifieke kennis die reizigers moeten hebben om hun bewegwijzering te begrijpen. Met de eenvoudige NS dienstregeling wist in 1984 toch 27 procent van de infrequent reizigers niet of zij met een stoptrein of een intercity zouden reizen

(Verhoef, 1984).

Naar top.

6 Egocentrisch denken als oplossing

In het denken van bewegwijzeraars staan techniek, coderingen en de marketing van het bedrijf dus centraal. Maar als een reiziger moet weten dat hij bovengronds met een hogesnelheidstrein (de Thalys met treinnummer 123) naar Brussel moet, dan is de belasting van het bewegwijzeringsysteem en het werkgeheugen minstens viermaal zo groot, dan wanneer de reiziger alleen bordjes Brussel moet volgen.

Deze niet-bestemming georiënteerde bewegwijzering vloeit voort uit het allocentrisch denken van de bewegwijzeraar.

Meer voorbeelden van het werkgeheugen in het dagelijks leven

A10 is een verbindingscodering voor rondweg

De automobilist weet niet of hij links of rechts af moet wanneer hij de A10 moet volgen.

Bron: Oprit rondweg A10 om Amsterdam bij IJburg, 2009.

Mensen oriënteren zich echter egocentrisch.

Een afslag naar rechts is gemakkelijker te nemen wanneer bestemming rechts van je ligt, dan een afslag naar rechts voor een bestemming die links ligt. Dit laatste gaat tegen de richtingsintuïtie in.

Uit fysiologisch onderzoek blijkt dat mensen zich egocentrisch oriënteren. OV-reizigers, automobilisten en ratten denken niet in verbindingen maar in richtingen

(Dudchenko, 2010).

Daar komt nog bij dat de reiziger aan verbindingsinformatie niet genoeg heeft. Hij moet ook weten welke van de twee richtingen van een verbinding hij moet kiezen. Geeft de informatie alleen de verbinding weer (lijn 1, A10) dan kan de reiziger zich 180º vergissen.

Wat betekenen de twee elipsen linksboven:
Deze rijbaan leidt naar de rondweg.

Deze weg is de rondweg.

U rijdt met de klok mee.

U rijdt tegen de klok in.

Bron: Frankrijk, Caen, 2013.

De pijl in het vluchtwegpictogram maakt duidelijkdat het om 'er uit' gaat. Het is verstandig ook bij de afbeelding uit te gaan van de richting van het ik. Dat doen de pijlen in de vluchtpictogrammen in de figuur rechts. Zij draaien mee met het ik.

Ook de richting van het afgebeelde voertuig en de richting die zijn passagier moet nemen om bij het voertuig te komen moet gelijk omdat de hersenen zien dat het voertuig naar rechts gaat, denken Ah, rechts. en concluderen Naar rechts.

De pijl geeft aan: eruit en die kant op voor eruit.

De bus gaat een andere richting op dan zijn reiziger moet.

Eskimos zijn nomaden die leven in een wit landschap met weinig markante punten en zonder bewegwijzering. De reistaal van de Eskimo is egocentrisch: als hij van Duitsland naar Italië reist noemt hij de Alpen de Italiaanse bergen. Als hij weer teruggaat heten diezelfde bergen de Duitse bergen

(Aporta, 2004).

De NS en de Parijse metro doen hetzelfde. Zij hebben geen verbindingsbewegwijzering maar eindbestemmings-bewegwijzering. Op de borden staat de trein met als eindbestemming Maastricht of Porte de Clignancourt.

Naar top.

7 Niet kennis verbergen maar aanbrengen

Bewegwijzeraars verantwoorden hun denken met het argument dat de geografische kennis van reizigers slecht is. Reizigers hebben dan misschien een slechte algemene geografische kennis, de geografische kennis van de eigen bestemming is wel goed. Voor treinreizigers geldt dat maar 2 procent onvoldoende geografische kennis heeft om zijn bestemming grof op een landkaartje aan te kunnen geven.

Maar zelfs als de geografische kennis slecht is, moeten bewegwijzeraars reizigers niet dom houden en ze een toevallige code voor hun systeem leren. De code A10 op het bord hier boven houdt de automobilist dom. Hij moet zelf ontdekken en onthouden dat de A10 een rondweg is, of hij op de rondweg rijdt of dat hij naar de rondweg toe rijdt. Ook kan hij niet zien of hij clockwise of anti-clockwise gaat rijden. Het experimentele bord hier toont dezelfde situatie, maar dan met een bord dat de automobilist slim maakt: hij hoeft niets te leren, maar heeft wel inzicht in zijn geografische positie.

bewegwijzering naar treinen op gare du nord

Pictogram voor rondweg

Het pictogram voor rondweg maakt de automobilist slim

Bron: Verhoef-Holslag rondwegen pictogrammenset

Naar top.

8 Inhoudelijke bestemmingen

Naast geografische bestemmingen kan de bewegwijzering ook inhoudelijke bestemmingen tonen. Aanvankelijk stond bijvoorbeeld alleen Schiphol op de borden van Amsterdam CS. Het reisinformatiesysteem van de NS is immers bestemmingsgeoriënteerd.

Het bleek echter dat 61 procent van de reizigers die het perron voor Schiphol zoekt, vraagt naar the Airport

(Verhoef, 1989).

De vermelding ’Airport’ vermindert het aantal vragen van reizigers en het aantal informatrices.

Voor passagiers van boten die bij Amsterdam Centraal aanleggen zijn inhoudelijke bestemmingen: cruises, traditionele zeilvaart, rondvaarten en partyschepen.

Naar top.

9 Geen bewegwijzering meer

Bestemmingsgeoriënteerd bewegwijzeren heeft dus de voorkeur maar is niet altijd mogelijk. Je kunt op elk bord niet alle eindbestemmingen van alle reizigers plaatsen. De menselijke hersenen bieden hier uitkomst. De hersencellen van mensen en ratten reageren sterker op landmarks in de periferie dan in het centrum.

Op één centrale kerktoren in een stad kan een reiziger zich niet oriënteren. Hij weet ongeveer hoever hij van het centrum is maar hij weet de windrichting van de toren niet. In de stad is een kerktoren een kompas zonder magneet. De hersencellen zijn slim en kiezen voor een decentrale strategie.

Met drie toegangspoorten aan de rand van de stad kunnen hersenen de slimmere decentrale strategie toepassen. Daardoor kunnen zij zich perfect oriënteren. De hersenen kunnen met een driehoeksmeting de (wind)richting van de bestemming bepalen en door de hoge resolutie die dat geeft kunnen de hersenen redelijk nauwkeurig de afstand tot en de richting van een bestemming bepalen. De figuur rechts toont een Belgische bewegwijzering die daarbij aansluit en de figuur hieronder toont een plattegrond die daar goed bij aansluit.

hoefijzer plattegrond
Decentrale plattegrond

Een decentrale plattegrond sluit aan bij de werking van de hersenen.

Decentrale bewegwijzering

De hersenen zoeken naar punten in de periferie, bijvoorbeeld (stads)poorten en niet naar punten in het centrum, zoals een kerktoren.

Bron: Leuven, 2004

Het kan nog slimmer. Op Manhattan staan de straten loodrecht op elkaar en zijn zij oplopend genummerd. Dat is aantrekkelijke voor gebruikers. Een blinde die tot honderd kan tellen, die kan zonder kaart elke straathoek vinden.

Naar top.

10 Toekomstmuziek

Voor bewegwijzeraars is het lastig een statisch bordje te ontwerpen met een eenvoudige boodschap zoals: Linksaf voor uw bestemming. Inmiddels zijn de bordjes dynamisch en zijn bestemmingen een complexe infrastructuur en dienstregeling. Complex voor de bewegwijzeraar ten minste.

In de toekomst wordt het voor de reiziger heel eenvoudig. Een Engelsman volgt op Schiphol gewoon de bordjes Londen. Bij Hoek van Holland merkt hij waarschijnlijk dat hij met de boot gaat. Zijn dynamische bordjes leiden hem naar de boot omdat een vulkaanuitbarsting vliegen onmogelijk maakt en de trein naar Londen vol zit. Technology independent transport.

Voor het zover is moeten bewegwijzeraars nog wel even de weg naar de cognitieve psychologie vinden om egocentrisch te leren denken.

Naar top.

Literatuur

Aporta, C. , (2004). Routes, trails and tracks: Trail breaking among the Inuit of Igloolik Inuit Studies. Vol. 28, no 2 pag. 3-38.

Dudchenko, P.A. , (2010). Why people get lost, The Psychology and Neuroscience of Spatial Cognition. Oxford: Oxford University Press.

Pine, J. & Gilmore, J.H. , (1999). The Experience Economy Work is theatre & every business a stage. Boston: Harvard Business School Press.

Verhoef, L.W.M. , (1984). Welke informatie moet op een treinaanwijzer staan? Utrecht: NV Nederlandse Spoorwegen, PZ 2.4. /CAE rapport no 349c.

Verhoef, L.W.M. , (1986). Het sorteren van reizigers Problemen van en oplossingen voor de 'sluis' in de hal van Amsterdam CS. Utrecht: NV Nederlandse Spoorwegen, Pz 2.4. projekt nr 956.

Verhoef, L.W.M. , (1989). Landkaarten in informatie voor reizigers Utrecht: NV. Nederlandse Spoorwegen afd. Pz 2.4.

Wagenaar, W.A., & Visser, J.G. , (1979). Public knowledge of the road network in Holland Soesterberg: TNO. no Report no. IZF 1979-C2.

Naar top.

Meer denkpsychologie voor public info design

Public info			Discords in signposting Met klik meer.
Public info			From buttons for fingers towards graphics for brains, past and future of ticket vending machines History and future of ticket vending (machines). Problems and solutions of: hard buttons; frame button; touch screen; electronic cards; and price communication in a dynamic interactive and integrated way. Met klik meer.
Public info			The information street Met klik meer.
Public info			Logo, one logo, nine interpretations Met klik meer.
Public info			Logo, complex company logo When two trains are crossing at the same time the situation becomes more dangerous for tracks crossers and more complicated for level crossing designers. How to reduce the number of other train coming accidents? Met klik meer.
Public info			Pictogram, lift and arrows Arrows. Easy to understand? Met klik meer.
Public info			How public spaces are structured Navigation screens with a non-realistic portrait orientation allow much easier trip planning. Met klik meer.
Public info			Structuring chaotic space with a visual list Navigation screens with a non-realistic portrait orientation allow much easier trip planning. Met klik meer.
Public info			Threats and opportunities for wayfinding systems Met klik meer.
Public info			Bewegwijzeraars moeten meer egocentrisch werken Met klik meer.
Public info			Van media-virologie naar corona-dodelijk burgergedrag Hoe leggen media virologie uit aan burgers. Hoe zouden psychologen dat doen. Dodelijk coronagedrag door: gesproken woorden voor de emotie en de juiste plaatjes voor de ratio. Niet omgekeerd. Is dat onvoldoende dan een neppe app. Met klik meer.
Public info			Een psychologische veiligheidsstrategie, van veiligheid met regels naar veiligheid met ontwerppsychologie Met klik meer.
Public info public transport			Decision making of vending machine users What is better: more choices on one button or each choice it’s own button? When the obvious solution is selected, underlying cognitive psychological processes are overlooked. Met klik meer.
Public info public transport			Naming public transport lines for passengers Met klik meer.
Public info public transport			A new conceptual structure for passenger information Met klik meer.
Public info public transport			Met het OV naar het Oog van de reiziger, klanttevredenheid zonder onderzoek Tevreden reizigers zonder onderzoek. Geeft user experience onderzoek betere user experience? Antwoorden van filosofie, fysiologie, psychologie en marketing. Is er een andere aanpak? Met klik meer.
Public info public transport			Voor de business in het OV bestaat de reiziger niet Op stations is te zien wat een reiziger moet weten, lezen en begrijpen voor een OV-reis. Is al dat weten, lezen en begrijpen ook noodzakelijk om zijn reisdoel te bereiken? Met klik meer.
Public info public transport			Hoe onderzoek je het denken van reizigers Do’s en vooral veel don’ts. Met klik meer.
Public info public transport			OV kan reizigers geen verstoringsinfo geven Met klik meer.
Public info public transport			Historie en toekomst van dynamische OV-vertrektijdenborden Vertrekborden nu: aandachtsloos, tonen: treinen, vertrektijden, perronnrs., hebben lay-out voor papier en zijn paternalistisch. Nodig zijn borden die aandacht sturen, bestemmingen, afteltijd en perronrichting tonen. Verder moeten de borden gebruik maken van de mogelijkheden van de moderne techniek en de reizigers zelf beslissen. Met klik meer.
Public info public transport			Historie en toekomst van perron- en halte-OV-vertrektijdenborden Huidige halte- en perronborden falen mbt: aandacht, looptempo, mentale belasting en leiden aan horseless carriage syndroom. Verbetering en genezing is eenvoudig. Met klik meer.
Public info public transport			Teksten en grafische symbolen op automaten Met klik meer.
Public info public transport			Vertrektijd is passé, leve de afteltijd Met klik meer.
Public info public transport ovchip			Passenger reactions and passenger actions: improving public transport Met klik meer.
Public info public transport ovchip			Communiceren met de OV-chipkaart Met klik meer.
Public info public transport ovchip			Waarom vergeet de reiziger de check-out bij de OV-chipkaart Met klik meer.
Public info road traffic			Turn right please, navigation screens should obey perception Navigation screens with a non-realistic portrait orientation allow much easier trip planning. Met klik meer.
Public info road traffic			Less other train accidents on level crossings The problem: a second train behind the first train at a level crossing. The solution: hide technology, hide the real situation and lie. Met klik meer.
Public info road traffic			Naming ring roads Belt, circle, peripheral, ring or round way, which word is the best choice? Met klik meer.
Public info road traffic			Meer parkeerplaatsen door liegende parkeerplaatsborden Technology-driven sign design can increase costs and decrease human efficiency. Article. Met klik meer.
Public info road traffic			The right way for wrong driving way signs Met klik meer.
Public info road traffic			Kijken achter de horizon, oriëntatie scherm autonavigatie Met klik meer.
Public info road traffic			Wat is het verschil tussen een chauffeur en een machinist? In de praktijk rijden de trein harder en remt slechter dan de auto maar de auto maakt meer slachtoffers. De chauffeur lijkt de verdachte. Opmerkelijk is dat er een groot verschil is tussen filosofie en ontwerp van remcurve- en oplettendheid-ICT voor machinisten en voor chauffeurs. Dit paper richt zich op die verschillen. Geeft de aanpak op de rails ook minder doden op de weg? En, zo ja, natuurlijk, wat kost het? Met klik meer.
Public info road traffic			Met andere borden: geen cursus, geen examen en minder verkeersdoden Met klik meer.
Public info waterway			Pictogram, muster station confusion Met klik meer.
Public info waterway			Hoe aanleggen uitleggen Met klik meer.
Toekomst geld			Hoe betalen we in de toekomst parkeergeld: technische en psychologische oplossingen Met klik meer.

Naar top.

Behalve psychologie voor GUI en web ook psychologie voor:
		Psychologie voor GUI en webdesign Wat vinden vingers, ogen, geheugen en vooral hersenen van: de desktop, metaforen, help, homepage, menu, Kiss, smart, personaliseren, pieptonen, etc? Hoe zien deze er uit wanneer zij de beste pasvorm hebben voor: ogen, vingers, geheugen en hersenen?
		Psychologie voor icon, pictogram en sign design De taalhersenen bepalen de grammatica. Voor een beeldtaal geldt dezelfde grammatica als voor de woordtaal. Grammaticale (beeld)taalfouten leiden tot onduidelijkheden, misverstanden, langer leren, langer kijken en gevaarlijke situaties. Grammaticaal correcte borden zijn begrijpelijker, beperken (rij- en vaar-)examens en verminderen het aantal doden in het verkeer en bij calamiteiten. Achtergrond, voorbeelden en onderzoeksresultaten.
		Psychologie voor design Psychologische en biologische processen die de performance van gebruikers bepalen: generiek waarnemen, sturing van de aandacht, werkgeheugen, verkorten van handelingen, nu-denken, anticiperen en list, bedrog en intimidatie. Hoe daarop in te spelen.
		Psychologie voor public info systems Weinig kosten en veel winst bij het informeren van reizigers, automobilisten, schippers, wandelaars en vluchters. Psychologie en autonavigatie, beleving, bewegwijzering, dynamische vertrektijdenborden (nu en morgen), klanttevredenheid, OV-chipkaart, pictogrammen, nieuwe veiligheidsstrategie, reizigersonderzoek, verkeersborden, vertragingsinformatie.
		Psychologie voor leren rekenen en getallen Toegepaste cognitieve psychologie voor kinderen die leren rekenen op de basisschool. Maar ook voor het lezen en begrijpen van getallen voor automobilisten, reizigers en vluchters. Verder complexe getallen voor professionals (machinisten, verkeersleiders en operators).
		De toekomst volgens de psychologie Toekomst: ons dagelijks leven in een technische toekomst, maar dan volgens de psychologie.
		The speed control information of ETCS for train drivers The presentation of speed control information of ETCS train drivers