De moderne mens:
meester of slaaf?

Human Efficiency

Met klik naar: Human Efficiency

Op deze pagina:

1 De ontdekking van de moderne mens
2 Hoe ziet de moderne mens er uit?
3 Moderne mens of denkfout?
4 De ontmaskering van de moderne techniek
5 De onthulling van de moderne moderne techniek

De moderne mens,
congres studievereniging der Psychologie Labyrint
Universiteit Leiden,
1 april 2011

Laatste update maart 2018.

Leonard Verhoef, ontwerpt complexe apparaten en systemen waarmee mensen moeten denken en handelen. Geen designer maar psycholoog.

Contact.

1. De ontdekking van de moderne mens

De eerste moderne mens ontstond volgens de antropologie pakweg 42 000 jaar geleden

(Kooijmans, 2017).

De nu levende ’moderne’ mens verschilt biologisch weinig van hem

(Miller, 2009).

Ontstaat er nu een nieuwe nieuwe mens door de ICT? De eerste aanwijzingen voor een nieuwe moderne ICT-mens zouden kunnen dateren uit 1990. Als een proefpersoon analfabeet blijkt te zijn dan verwijdert de psycholoog deze proefpersoon uit het onderzoek. Een andere geldig argument om proefpersonen te verwijderen is ernstig stotteren. Stotteren verstoort namelijk de meting van reactietijden.

2. Hoe ziet de moderne mens er uit?

Na de negentigerjaren nam het aantal verwijderingen van proefpersonen toe. Op het eerste gezicht was er niet duidelijk sprake van iets als analfabetisme of stotteren.

Bij het ontwerpen van gebruiksvriendelijke apparaten bleek ook dat sommige gebruikers handen, ogen, taal, geheugen en hersenen moeten hebben, die flink verschillen van die van de mens van voor 1990.

Hier wat voorbeelden van dergelijke onderzoeksresultaten.

ICT- mensen als jongeren en ICT-deskundigen hebben meer moeite een treinkaartje te kopen uit de computertreinkaartautomaat rechts dan ouderen. Drukt een oudere op 1e klasknop, in plaats van op de 2de klasknop, dan verbetert de oudere zich gewoon door op de 2de klas knop te drukken en gaat hij verder. De ICT-mens gaan op zoek naar een cancel knop en beginnen helemaal op nieuw. Speciaal voor deze groep heeft de treinkaartautomaat daarom een cancel knop.

Met dit scherm kunnen ‘moderne’ mensen geïdentificeerd worden.

Veel communicatie tussen gebruiker en ICT verloopt door aanwijzen met een muis of met de vinger.

Soms accepteert de ICT geen andere invoer dan aanwijzen, bijvoorbeeld via het toetsenbord.

Aanwijzen leidt tot RSI.

Invoer via een toetsenbord leidt niet tot RSI. Vóór 1990 bestond de muis niet en ook muis-RSI bestond niet, zelfs niet wanneer de gebruiker acht uur per dag met 400 aanslagen per minuut data invoerde.

Gelukkig is de mens de beste aanpasser in het dierenrijk. De ICT-mens moet dus wachten tot de evolutie een RSI-bestendige hand ontwikkelt heeft. De antropologie weet dat je dan toch wel moet denken aan een aanpassingstijd van een paar honderdduizend jaar. Tot die tijd moet de ICT-mens zich behelpen met kussentjes, trilmuizen en software die pauzes afdwingt. Misschien is het toch beter om niet zo lang te wachten. De psychologie kan namelijk vertellen dat aanwijzen een communicatievorm is van reizigers die de lokale taal niet machtig zijn, van driejarigen (Tie, tie, tie ik hebben!) en van dronken personen.

Vanaf de Word hoofdmenu optie Tools kan de gebruiker met het toetsenbord naar deze tabbladen.
Het juiste tabblad kan alleen met de muis gekozen worden.
Daarna kan de gebruiker weer verder met het toetsenbord. De techniek dwingt muisgebruik af. Door afgedwongen afwisseling blijft de gebruiker muizen. De kans op RSI neemt daardoor toe.

Hetzelfde beeld beeld komt naar voren wanneer men proefpersonen vraagt wat er gebeurt wanneer ze op de helpknop van een huisalarm drukken (Verhoef, 2000). De niet-ICT-mens verwacht dat de politie komt wanneer hij op help drukt. De ICT-mens verwacht uitleg van de werking het kastje. Als de ICT-mens erop gewezen worden dat het kastje geen beeldscherm heeft dan is het antwoord: Neen, het komt gewoon uit de printer.

In een onderzoek was de vraag aan studenten van een kunstacademie: Wat is er in de toekomst anders bij het werken met computers dan nu?. Op die vraag heeft 67% van de genoemde verschillen betrekking op vermindering van de spierarbeid. Zo noemt men vaak het vervangen van de vingerspieren door de stemspieren om gegevens in te voeren (voice input), aanraakschermen en directe invoer in de hersenen via elektroden. Visuele veranderingen die men noemt maken 28% deel uit. Het percentage genoemde veranderingen op mentaal gebied (taal, leren en denken) bedraagt 0% (n proefpersonen=10, n veranderingen=44).

De moderne mens is kennelijk een aanpasser. Hij past zich aan:

aan de techniek (Bij een fout ga je niet één stap terug maar begin je helemaal opnieuw. Aanwijzen is voor de techniek gemakkelijker dan tekstinvoer.),

aan het jargon van de techniek

(help betekent niet meer Ik ben in nood. maar: Ik heb uitleg nodig. en

de nieuwe techniek is er vooral om spierarbeid te verminderen (stoommachine automatisering) en kennelijk minder om denkwerk te verminderen of om zich zelf beter te leren kennen.

Naar top.

4. De ontmaskering
van de moderne techniek

Antropologen die de hedendaagse mens over 100 000 jaar onderzoeken zullen waarschijnlijk moeilijk kunnen begrijpen waarom de hedendaagse nieuwe moderne mens een denkfout maakte die de Neanderthaler niet maakte: het omdraaien van afhankelijk en onafhankelijk, van oorzaak en gevolg, je als slaaf laten behandelen terwijl je een meester in hart en nieren bent. Maar die antropologische vraag is nog niet aan de orde.

De hedendaagse antropologie zal vragen wat met modern bedoeld wordt

(Kooijmans, 2017, pag.146).

Ongeacht het antwoord zal de antropologie opmerken dat de overgang naar een nieuwe mens toch wel enkele tienduizenden jaren nodig heeft (pag. 148). De mens verandert niet en discussie kan het best gaan over het veranderbare, dus over de techniek.

De verschillen tussen homo sapiens die zo’n 200 000 geleden ontstond en de hedendaagse moderne mens zijn antropologisch, fysiologisch en psychologisch kleiner dan de verschillen tussen vuistbijl en computer. Het thema van dit congres is: Wat is de invloed van de techniek op de moderne mens. De discussie moet misschien gaan over: De invloed van de mens op de moderne techniek. Hoe staat het daarmee?

Onderzoek: Hoe ziet moderne techniek er uit?

Sommige toekomstkijkers voorzien een mensheid die één geest is doordat moderne mensen met elektronica verbonden zijn

(Wilde, 2000, pag. 56).

Rosnay, J. de, (1998) schetste in 1998 zo’n beeld.

Hoe ziet moderne techniek er psychologisch gezien uit?

Laten we een oude bekende moderne techniek nemen, de tekstverwerker. De huidige tekstverwerkers zijn geen tekstverwerkers maar letterverwerkers. Ze helpen niet bij het maken van goede teksten maar ze verminderen de vingerspierarbeid bij het verwerken van letters (geen gedoe met flesjes type-out). Tekstverwerkers verminderen spierarbeid, net als stoommachines. Psychologisch gezien niet veel nieuws dus.

Wat andere voorbeelden. Voorlopig ziet de computergebruiker vandaag op zijn scherm nog

een desktop,

een menu

en een personal assistant.

Ook niet echt nieuw. Zo hadden de oude Grieken al personal assistants die ze mentor noemden.

Ook in het OV is

deze horseless carriage ziekte (de Mul, 2007, pag. 111)

te zien. Op perrons hangt wel nieuwe techniek (borden dynamisch tot op de pixel) maar voor het waarnemen en denken van de reiziger is de situatie gelijk aan twee technische generaties terug: grofweg zoals toen de dienstregeling nog op papieren posters en in dienstregelingsboekjes stond.

Eenvoudige veranderingen die het reizen voor de reiziger vereenvoudigen en die de kosten voor de reisinformatie verlagen zijn op deze moderne techniek niet toegepast, zoals rechts te zien is.

Deze ontwerpstrategie is geen foutje maar structureel.

NS perron treinaanwijzer, type rolband (in gebruik tot omstreeks 1985)

nieuwe ns perron treinen aanwijzer cta

NS perron treinaanwijzer, type dynamisch pixel based scherm (in gebruik na 2007)

Op de moderne treinaanwijzers staat de tijd stil. De linker rolbandaanwijzer van twee generaties terug geeft 13:31 links boven digitaal weer. De aanwijzers die omstreeks 2007 verschenen doen dat precies zo.

De tijd rechts heeft de voorkeur omdat de vertrektijd en de kloktijd dan dichter bij elkaar staan. Dat geeft minder vergissingen.

Een digitale klok heeft voorkeur omdat tijdsvergelijking tussen twee gelijke presentaties eenvoudiger is dan een vergelijking tussen een digitale en een analoge presentatie.

Beide digitale getallen zouden op het beeldscherm kunnen. Dat maakt het aftrekken van tijden eenvoudiger en de aanwijzer goedkoper.

Alleen de aftelteltijd tonen (trein vertrekt over ... min.) is minder rekenwerk voor de reiziger en goedkoper voor de vervoerder.

Tijdens de lezing

cognitief psychologisch opgezette aanwijzers. Op sommigen is tijd daarbij zelfs niet meer aanwezig.

Waarom is er geen moderne moderne techniek?

Hoe kan moderne techniek voor de gebruiker niet verschillen van techniek van duizenden jaren geleden? Wie verzaakte de techniek te vertellen wat de bedoeling van een technisch hulpmiddel is? Er blijken twee verdachten te zijn.

Bij de Neanderthaler bepaalde de gebruiker de vorm van de vuistbijl. Hij kocht geen vuistbijl met scherpe punten aan beide kanten.

Tegenwoordig is dat anders. Microsoft moet zich verdedigen in veel rechtszaken maar niet omdat haar software RSI-vriendelijk is. Mogelijk is er sprake van een geloof (

(Wilde, 2000).

Een geloof in de techniek. Bij een geloof past: lichamelijk lijden (RSI), volgzaamheid (techniek is meester en gebruiker is slaaf) en vervolging, bijvoorbeeld door bepaalde bevolkingsgroepen toegang tot faciliteiten ontzeggen en denigrerend te bejegenen (classificeren als digibeten). Er zijn zelfs ketters die de God, de techniek, willen ontmaskeren.

Verdachte nummer één is dus duidelijk. Een vijand van de hedendaagse moderne mens is de in de techniek gelovende hedendaagse moderne mens.

Is de wetenschap misschien de schuldige? Waarom vertelt de wetenschap de techniek niet wat de bedoeling is?

Een oorzaak kan zijn dat de huidige mens-wetenschap een passief constaterende traditie heeft. Ze beschrijft hoe de moderne mens moderne techniek gebruikt en volgt de vraag die de opdrachtgever stelt: Wat is de invloed van de techniek op de mens? De wetenschap moet niet ingaan op die vragen maar moet opdragen:

Dit maak je zo, en zo moet het werken beste opdrachtgever en beste techniek! (Verhoef, 2007, zie het boek rechts).

Why designers cannot understand their users, developing a systematic approach using cognitive psychology, usability

Een probleem voor de cognitief psycholoog is verder dat cognitief psychologische begrippen gekaapt zijn door designers, managers, marketiers, politici, technici en media. Daarbij gaat het om begrippen als: .

De woorden die gebruikt worden voor mens en machine, vormen een mistige cloud die geen zicht geeft op die essentie.

Voordat de psycholoog kan gaan ontwerpen moet hij eerst deze amateuritische, cognitief psychologische luchtkastelen uit de lucht schieten.

Daar houden de hersenen van die amateurs niet van.

Naar top.

5. De onthulling van moderne moderne techniek

Moderne techniek kan meer dan spierarbeid verminderen en informatie statisch tonen alsof het gedrukt is. Met die nieuwe mogelijkheden kan de hedendaagse mens de wereld beter overmeesteren dan de Neanderthaler. De les is: Laat je niet afleiden en verleiden met materiële en zichtbare fun als veeginvoer en visueel design op handhelds. Techniek moet gebruikt worden voor de overmeestering van de onzichtbare onderdrukking van het volk door technici, managers, politici en marketiers.

Alleen met moderne moderne techniek heeft een eventuele discussie over de eventuele invloed van de techniek op de mens zin.

De vraag is wel of die discussie er met moderne moderne techniek nog is. Moderne moderne techniek werkt wel maar dat merk je niet. Moderne moderne techniek is onzichtbaar

zei Norman

al weer 26 jaar geleden.

Tijdens de lezing zullen we laten zien hoe de mens kan heersen over complexe werelden die hij overigens zelf maakte. Dit is eenvoudig uit te leggen met eenvoudige systemen als

een pinautomaat

en Letterpret van dr. Oetker.

decoratieletters van dr. oetker voor het versieren van taarten en toetjes

Letterpret: voor het decoreren van gebak of dessert

Letterpret voor de hedendaagse kleine moderne mens, volgens dr. Oetker. Alleen leiden de letters niet tot lezen maar wel tot dyslexie. Niet echt modern. Wel modern zou een letterpret zijn dat dyslexie voorkomt en het leren lezen op school overbodig zou maken.

Naar top.

Literatuur

Miller , (2009). Darwin en de consument Seks, status en het brein. Amsterdam: Contact.

Mul, J. De, (2007). Cyberspace Odyssee Kampen: Klement.

Norman, D.A. , (1998). The invisible computer Why Good Products Can Fail. Cambridge (Mas.): The MIT Press.

Verhoef, L.W.M., (2000). Vermindering valse alarmen beveiligingsapparatuur Almere: Human Efficiency. Senter, project nummer TSC98004.

Verhoef, L.W.M., (2007). Why designers can’t understand their users Developing a systematic approach using cognitive psychology. Utrecht: Human Efficiency.

Wilde, R. de , (2000). De voorspellers een kritiek op de toekomstindustrie. Amsterdam: De Balie.

Naar top.

Meer psychologie voor getallen en leren rekenen

Behalve psychologie en toekomst ook psychologie en:

		Public information systems, transport, signposting, icon design De taalhersenen bepalen de grammatica. Voor een beeldtaal geldt dezelfde grammatica als voor de woordtaal. Grammaticale (beeld)taalfouten leiden tot onduidelijkheden, misverstanden, langer leren, langer kijken en gevaarlijke situaties. Grammaticaal correcte borden zijn begrijpelijker, beperken (rij- en vaar-)examens en verminderen het aantal doden in het verkeer en bij calamiteiten. Achtergrond, voorbeelden en onderzoeksresultaten.
		Ons dagelijks leven in een technische toekomst, maar volgens de psychologie

Behalve psychologie voor toekomst ook psychologie voor:

		Psychologie voor GUI en webdesign Wat vinden vingers, ogen, geheugen en vooral hersenen van: de desktop, metaforen, help, homepage, menu, Kiss, smart, personaliseren, pieptonen, etc? Hoe zien deze er uit wanneer zij de beste pasvorm hebben voor: ogen, vingers, geheugen en hersenen?
		Psychologie voor icon, pictogram en sign design De taalhersenen bepalen de grammatica. Voor een beeldtaal geldt dezelfde grammatica als voor de woordtaal. Grammaticale (beeld)taalfouten leiden tot onduidelijkheden, misverstanden, langer leren, langer kijken en gevaarlijke situaties. Grammaticaal correcte borden zijn begrijpelijker, beperken (rij- en vaar-)examens en verminderen het aantal doden in het verkeer en bij calamiteiten. Achtergrond, voorbeelden en onderzoeksresultaten.
		Psychologie voor design Psychologische en biologische processen die de performance van gebruikers bepalen: generiek waarnemen, sturing van de aandacht, werkgeheugen, verkorten van handelingen, nu-denken, anticiperen en list, bedrog en intimidatie. Hoe daarop in te spelen.
		Psychologie voor public info systems Weinig kosten en veel winst bij het informeren van reizigers, automobilisten, schippers, wandelaars en vluchters. Psychologie en autonavigatie, beleving, bewegwijzering, dynamische vertrektijdenborden (nu en morgen), klanttevredenheid, OV-chipkaart, pictogrammen, nieuwe veiligheidsstrategie, reizigersonderzoek, verkeersborden, vertragingsinformatie.
		Psychologie voor leren rekenen en getallen Toegepaste cognitieve psychologie voor kinderen die leren rekenen op de basisschool. Maar ook voor het lezen en begrijpen van getallen voor automobilisten, reizigers en vluchters. Verder complexe getallen voor professionals (machinisten, verkeersleiders en operators).
		De toekomst volgens de psychologie Toekomst: ons dagelijks leven in een technische toekomst, maar dan volgens de psychologie.
		The speed control information of ETCS for train drivers The presentation of speed control information of ETCS train drivers